Επιμέλεια Συνέντευξης: Πελέκη
Κύριε Πρωτοψάλτου χαίρομαι πάρα πολύ για αυτή την συνέντευξη και σας καλωσορίζω στο independed.gr . Θα θέλατε όμως γυρίσουμε λίγο πίσω τον χρόνο και να μας πείτε πως μπήκε η σκηνογραφία στην ζωή σας;
Σας ευχαριστώ πολύ! Κι εγώ χαίρομαι! Η σκηνογραφία ήταν για εμένα αρχικά ένα παιδικό παιχνίδι και το εννοώ κυριολεκτικά αυτό. Κατά τη διάρκεια των παιδικών μου χρόνων η οικογένεια μου που δεν ανήκει επαγγελματικά στο χώρο του θεάτρου διατηρούσε θεατρική ομάδα με έμφαση στο παιδικό θέατρο και το κουκλοθέατρο έτσι παρακολουθούσα από κοντά τη διαδικασία της δημιουργίας μίας παράστασης στις περισσότερες από τις οποίες συμμετείχα δε και ο ίδιος. Θυμάμαι να απολάμβανα σαν παιδικό παιχνίδι την κατασκευή των σκηνικών, των κοστουμιών, τη δημιουργία της θεατρικής κούκλας. Η αλήθεια είναι ότι μάλλον από τότε μου φαινόταν πιο λαμπερός και προφανώς πιο γοητευτικός αυτός ο μαγικός κόσμος των υφασμάτων, των σκηνογραφικών κατασκευών και μηχανισμών παρά η ίδια η παρουσία μου στη σκηνή. Όλη αυτή η συνθήκη βέβαια και ευτυχώς δεν ήταν απόλυτα συνειδητοποιημένη τότε. Την αξία αυτής της εμπειρίας την κατάλαβα πολύ αργότερα όταν σαν φοιτητής βρέθηκα να σπουδάζω σκηνογραφία και ενδυματολογία στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας ένα πραγματικά αξιόλογο και πολύ δομημένο ακαδημαϊκό περιβάλλον. Εκεί κατάλαβα ότι μια προεργασία είχε ήδη συμβεί ασυνείδητα και ίσως εκείνη από τις σημαντικότερες: η καλλιέργεια της ευαισθησίας μου για τον κόσμο της σκηνής. Αυτό το οφείλω στα παιδικά μου χρόνια και στη δυνατότητα που μου έδωσε το περιβάλλον μου να βρεθώ σε τόσο βιωματική επαφή με τη θεατρική δημιουργία.
Σκηνικά και κοστούμια του Τάσου Πρωτοψάλτου για την όπερα Ιουλιέτα και Ρωμαίος του Riccardo Zandonai
Είστε ένας σκηνογράφος και ενδυματολόγος με σπουδές όχι μόνο πάνω στην σκηνογραφία και την ενδυματολογία αλλά έχετε σπουδάσει και εικαστικές τέχνες, στην Εθνική Σχολή Κινηματογράφου στην Ρώμη, στο WimbledonSchoolofArtsτου Λονδίνου κ.α. Πιστεύετε λοιπόν ότι ο σκηνογράφος πρέπει να έχει σφαιρική γνώση; Είναι μία σύνθετη τέχνη;
Η σκηνογραφία είναι πράγματι μία σύνθετη τέχνη. Στο πεδίο δράσης της εμπεριέχει πολλές άλλες τέχνες όπως και επιστήμες χωρίς ωστόσο να είναι τίποτα από όλα αυτά. Παραμένει πάντα σκηνογραφία. Ο υβριδικός χαρακτήρας της τέχνης αυτής έχει πολλές φορές παρεξηγηθεί δίνοντας έδαφος σε ανθρώπους διαφόρων ίσως και συναφών ειδικοτήτων να θεωρήσουν τη σκηνογραφία πεδίο δόξης λαμπρής με πολλές φορές ολέθρια αποτελέσματα. Δεν είναι όμως έτσι. Και εκεί είναι που χρειάζεται η σπουδή η οποία στην περίπτωση της σκηνογραφίας είναι μεν σφαιρική αλλά ταυτόχρονα και πολύ ακαδημαϊκά εξειδικευμένη.
Σκηνικά και κοστούμια του Τάσου Πρωτοψάλτου για την όπερα Ιδομενέας του W.A. Mozart.
Πολλές φορές όταν αναφερόμαστε σε μία παράσταση δίνουμε περισσότερο έμφαση στον ρόλο του σκηνοθέτη. Όχι τόσο στον σκηνογράφο, παρόλο που ο σκηνογράφος θα έλεγα είναι αυτός που μέσα από την έμπνευση του δημιουργεί την βάση για να ταξιδέψει μία παράσταση τον θεατή. Πιστεύετε ότι αυτό είναι θέμα άγνοιας ή ο ρόλος του σκηνογράφου στην Ελλάδα δεν έχει την αναγνωσιμότητα που του αρμόζει;
Νομίζω ότι συνθήκη αυτή οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Ουσιώδης βέβαια είναι η ανυπαρξία αυτόνομων σπουδών σκηνογραφίας ή ακόμη και σκηνοθεσίας στον ακαδημαϊκό ορίζοντα της χώρας. Σας το αναφέρω αυτό γιατί είναι ιδιαιτέρως σημαντικό και διαμορφώνει μία συνθήκη και μία αισθητική. Ο ίδιος είχα την τύχη να σπουδάσω σε μία Σχολή σκηνογραφίας και ενδυματολογίας στη Φλωρεντία όπου ο κύριος ακαδημαϊκός άξονας αφορούσε τις τέχνες αυτές και τα υπόλοιπα επιστημονικά και καλλιτεχνικά πεδία λειτουργούσαν υποστηρικτικά και συμπληρωματικά σε σχέση με τον κεντρικό αυτό άξονα . Ακριβώς το αντίθετο συνήθως συμβαίνει εδώ όπου τις περισσότερες φορές οι τέχνες της σκηνογραφίας και της ενδυματολογίας αντιμετωπίζονται ως «μαθήματα» ή υποκατευθύνσεις ενός ευρύτερου προγράμματος σπουδών που συνήθως αφορά θεατρικές, εικαστικές ή ακόμη και θεατρολογικές σπουδές.Καταλαβαίνεται βέβαια ότι με αυτό τον τρόπο οι τέχνες της σκηνογραφίας και της ενδυματολογίας απαξιώνονταιεπίσημα χωρίς να τις δίδεται ο απαραίτητος χώρος και χρόνος για να αναπτυχθούν ακαδημαϊκά και καλλιτεχνικά. Απόρροια ίσως και της παραπάνω συνθήκης είναι το φαινόμενο ενός σκηνογραφικού «τσαρλατανισμού» όπως θα μπορούσα να το ονομάσω. Πιστέψτε με έχω συναντήσει πολλά τέτοια φαινόμενα στον ντόπιο θεατρικό χώρο και με εκπλήσσει πραγματικά κάθε φορά που παρουσιάζονται ως θεατρικοί παντογνώστες, χαρακτηρίζονται δε από ακραίααυτοπεποίθηση και θεωρούν εαυτούς τους έτοιμους για δράση σε κάθε πεδίο των παραστατικών τεχνών. Αυτό που με εκπλήσσει δε ακόμη περισσότερο σε αυτά τα φαινόμενα είναι που διαπιστώνεται ότι τις περισσότερες φορές η σπουδή της σκηνογραφίας είναι ελάχιστη έως ανύπαρκτη. Αυτή είναι μία ακόμη συνθήκη που σαφώς ζημιώνει την τέχνη της σκηνογραφίας σε επίπεδο σκηνικής πράξης και εγκαθιδρύει μία σχέση καχυποψίας με τοκοινό τελικά.Σημαντικό είναι και το πεδίο της κριτικής. Διαβάζοντας πολλές φορές κριτικές για παραστάσεις εδώ σπάνια αναφέρεται το όνομα του σκηνογράφου ενώ πολλές φορές απουσιάζει εντελώς μία ανάλυση του σκηνογραφικού έργου μίας παράστασης. Άλλες φορές όταν αυτό γίνεται οι αναφορές είναι πολύ περιορισμένες και συνηθώς χρησιμοποιείται ένα πολύ συγκεκριμένο λεξιλόγιο με λέξεις όπως «λειτουργικό», «πρακτικό» ή «καλαίσθητο» για να περιγράψουν ένα σκηνικό. Οι λέξεις αυτές πραγματικά δεν έχουν πολύ σχέση με τη σύγχρονή παραστασιακή πρακτική ούτε μπορούν να περιγράψουν τα οράματα των δημιουργών της σκηνής τώρα. Εξαιρούνται βέβαια κάποιες δημιουργικές αλλά δυστυχώς ελάχιστες τέτοιες φωνές της ελληνικής κριτικής. Και τέλος πιστεύω ότι μερικώς ευθύνεται και η έλλειψη μίας επαρκούς οργανωμένης εκπροσώπησης σε σχέση με το επάγγελμα. Στο εξωτερικό υπάρχουν πολύ ενεργά σωματεία που προστατεύουν τα εργασιακά δικαιώματα των επαγγελματιών σκηνογράφων και ενδυματολόγων και ορίζουν ένα πλαίσιο λειτουργίας. Η αλήθεια είναι πως εδώ παρατηρείται συχνά το φαινόμενοένας επαγγελματίας να βρίσκεται χωρίς δουλειά επειδή κάποιος αυτονομαζόμενος σκηνογράφος έχει καλύτερες «γνωριμίες» ή περισσότερα «προσόντα» και δυστυχώς δεν υπάρχει κάνεις να τον προστατεύσει. Προσωπικά έχω αποσύρει τη συμμετοχή μου από παραγωγή όπερας εδώ στην Ελλάδα στην οποία είχα κληθεί να επιμεληθώ τα κοστούμια όταν πληροφορήθηκα ότι ο «σκηνογράφος» της παραγωγής δεν ήταν επαγγελματίας και δεν είχε δουλέψει ποτέ πριν στην όπερα. Κάτι τέτοιο αντιβαίνει κατά πολύ τα καλλιτεχνικά και ηθικά μου σταθμά και μου ήταν πολύ δύσκολο να το αποδεχθώ και να το εκπροσωπήσω.
Σκηνικά και κοστούμια του Τάσου Πρωτοψάλτου για τη θεατρική παράσταση Ανθισμένες Ροδακινιές
Μιας και αναφερθήκαμε στην κατάσταση στην Ελλάδα και ξέροντας ότι έχετε σπουδάσει και έχετε παρουσιάσει κ δουλείες σας στο εξωτερικό. Θεωρείτε ότι η Ελλάδα υστερεί σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη στο κομμάτι αυτό;
Η αλήθεια είναι ότι οι συνθήκες που προαναφέραμε έχουν τη μορφή μίας παθογένειας που σίγουρα δεν είναι ενθαρρυντική. Ωστόσο πιστεύω ότι η δημιουργία μιας παράστασης δεν έχει να κάνει τόσο με το γεωγραφικό ορισμό της αλλά περισσότερο με τον τρόπο που προσεγγίζει κάποιος την τέχνη αύτη. Σίγουρα οι συνθήκες και το πλαίσιο βοηθούν πολύ και δημιουργούν το σωστόυπόβαθρο για να ανθίσουν οι τέχνες. Χαρακτηριστικά όμως όπως το ταλέντο, το πάθος, η εργατικότητα και η αφοσίωση νομίζω ότι επενδύουν πραγματικά μία παράσταση. Προσωπικά προσεγγίζω με το ίδιο πάθος, επαγγελματισμό και αφοσίωση τις παραστάσεις στις οποίες συμμετέχω είτε αυτές λαμβάνουν χώρα στη Νέα Υόρκη είτε σε μία μικρή ελληνική πόλη.
Είδαμε ότι παρουσιάσατε στο φεστιβάλ της Ρόδου φέτος μία εξαιρετικής αισθητικής δουλειά σας. Την όπερα DonGiovani του Mozartστο παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου σε μία μεταμοντέρνα εκδοχή της θα έλεγα. Συνδυάσατε την γνώριμη αισθητική της όπερας και του Ροκοκό με την αισθητική των 90sμε τα έντονα και πολλά χρώματα. Είναι μία πρόκληση για σας το πάντρεμα ετερόκλιτων αισθητικών στις δουλειές σας;
Σας ευχαριστώ πολύ για τα καλά σας λόγια. Περισσότερο από πρόκληση είναι νομίζω ο τρόπος που δουλεύω. Ο συνδυασμός διαφορετικών εποχών και αισθητικών αναφορών είναι ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της δουλειάς μου με αφορμή βέβαια την εκάστοτε όπερα ή έργο. Θέλω να πω ότι μια τέτοια προσέγγιση δεν μπορεί να λειτουργήσει πάντα ή σε οποιοδήποτε έργο. Προϋποθέτει δε πολύ έρευνα, γνώση και προετοιμασία. Ωστόσο με γοητεύουν πολύ οι εννοιολογικές προεκτάσεις που δημιουργούν τα ταξίδια αυτά στο χρόνο. Όπως για παράδειγμα στο DonGiovanniστην παράσταση που προαναφέρατε οι ροκοκό κουρτίνες που δημιουργούν το σκηνικό της παράστασης είναι φτιαγμένες από ένα πολύ σύγχρονο υλικό που ανήκει στην κατηγορία των κελοφανοειδών. Με τον ίδιο τρόπο πολλές φορές σε ένα κοστούμι μπορεί να συνυπάρχουν δομές διαφορετικών εποχών δημιουργώντας αναφορές σε σχέση με τον ίδιο τον χαρακτήρα, τη σχέση του με το έργο και το χρόνο. Είναι ένας πολύ σύνθετος τρόπος δουλειάς που πολλές φορές προϋποθέτει και την εκπαίδευση των ίδιων των τεχνικών που σχετίζονται με την κατασκευή των κοστουμιών που δεν είναι συνηθισμένοι να δουλεύουν με τον τρόπο αυτό.
Σκηνικά και κοστούμια του Τάσου Πρωτοψάλτου για την όπερα Nτον Τζιοβάνι του W.A. Mozart
Μία άλλη δουλειά σας που έχει ξεχωρίσει ήταν αυτή στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης. Ιουλιέτα και Ρωμαίος λοιπόν του R. Zandonaiστο BatteryParkγια τα 100 χρόνια της όπερας αυτής. Ήταν μια δουλειά που συνολικά πήρε πολύ καλές κριτικές. Εσείς όμως πια δουλειά σας έχετε αγαπήσει περισσότερο; Ήταν αυτή μία από τις καλύτερες στιγμές σας;
Ήταν μία ιδιαίτερη στιγμή η παρουσίαση της όπερας αυτής. Τόσο το μοναδικό έργο του Ζandonaiόσο και η ιδιαιτερότητα του χώρου όπου στήσαμε την παράσταση στο Μανχάταν, πάνω στη θάλασσα και ακριβώς απέναντι από το άγαλμα της Ελευθερίας. Όταν πρωτοαντίκρισα τον χώρο της παράστασης αισθάνθηκα τη μαγνητική ενέργεια της Επιδαύρου σε επίπεδο κλίμακας και δυναμικής. Η διαδικασία ήταν ιδιαίτερη πολύπλοκη μιας και μετατράπηκε ολόκληρος ο χώρος του BatteryParkσε σκηνικό το οποίο συμπεριλάμβανε το κοινό και την ορχήστρα.
Η αλήθεια είναι ότι οι κριτικές σε διεθνές επίπεδο ήταν ιδιαίτερα θετικές και αυτό είναι επίσης σημαντικό. Οπότε μπορώ να πω ότι ήταν μία ιδιαίτερα καλή στιγμή. Ωστόσο δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη όπερα που παρουσίασα και ήμουν υπεύθυνος τόσο για τη σκηνογραφία και την ενδυματολογία όσο και για τη σκηνοθεσία «Η Στέψη της Ποππαίας» του ClaudioMonteverdi. Νομίζω ότι ήταν μία μοναδική και ιδιαίτερη στιγμή και πολύ αγαπημένη.
Σκηνικά και κοστούμια του Τάσου Πρωτοψάλτου για το μπαλέτο Ο Ιππότης με τη Σκουριασμένη Πανοπλία
Συνεργάζεστε με σκηνοθέτες σε διεθνές επίπεδο. Πόσο σημαντικό είναι να ταιριάζουν η αισθητική ή η αντίληψη μεταξύ των συντελεστών μίας παράστασης;
Η σχέση του σκηνοθέτη ή χορογράφου και του σκηνογράφου στο πλαίσιο της δημιουργίας μίας παράστασης είναι πολύ στενή και σύνθετη. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει αισθητικός και δημιουργικός διάλογος τουλάχιστον εάν όχι ταύτιση ανάμεσά τους. Σε διαφορετική περίπτωση εάν οι δρόμοι και οι οπτικές είναι εκ διαμέτρου αντίθετες είναι πολύ δύσκολο να δημιουργηθεί ένα κοινό όραμα για την παράσταση και ίσως είναι αδύνατο να προχωρήσει μία συνεργασία. Προσωπικά δεν μου έχει συμβεί αυτό μιας και με τους σκηνοθέτες ή τους χορογράφους με τους οποίους συνεργάζομαι έχουμε κοινούς κώδικες και ακόμη και αν υπάρχουν διαφορετικές απόψεις που είναι φυσικό και θεμιτό δεν είναι μεγάλης απόκλισης και αντιμετωπίζονται δημιουργικά.
Εσάς τις εμπνέει περισσότερο να σκηνογραφείτε; Όπερα, χορό, θέατρο, performanceή κάτι άλλο;
Με γοητεύουν όλα τα είδη των παραστατικών τεχνών έχω εκπαιδευτεί ακαδημαϊκά ώστε να μπορώ να τα υπηρετήσω και τα έχω υπηρετήσει καλλιτεχνικά. Το λυρικό θέαμα δηλαδή η όπερα και το μπαλέτο με γοητεύουν ιδιαιτέρως ίσως επειδή κορυφώνουν την ένταση του ζωντανού θεάματος λόγω και της ζωντανής επιτέλεσης της μουσικής. Η συνθήκη αυτή θέτει ένα πολύ αυστηρό πλαίσιο επιτέλεσης και απαιτεί την τελειότητα από όλους τους συντελεστές και αυτό με προκαλεί και με κάνει ακραία δημιουργικό. Τελευταία με ενθουσιάζουν ιδιαιτέρα και οι ζωντανές παραστάσεις μουσικής μεγάλης κλίμακας από άλλα μουσικά είδη με τη φυσική παρουσία των περφορμέρ στη σκηνή. Το βρίσκω επίσης γοητευτικό και ενδιαφέρον!
Τέλος θα θέλατε να μας πείτε αν ετοιμάζετε κάτι καινούριο;
Ναι αρκετά και καινούργια και σε αγαπημένες πόλεις! Πολλά δε σχετίζονται και με την εκπαίδευση που είναι ένα ακόμη αγαπημένο κομμάτι της δραστηριότητας μου. Δυστυχώς δεν είναι ανακοινώσιμα ακόμη αλλά επιφυλάσσομαι να σας κρατήσω ενήμερους μόλις αυτό είναι εφικτό!.
Σας ευχαριστώ πολύ καλή συνέχεια σε ότι κάνετε!!
